16 SEP, 2022 • Europees nieuws
Brusselblog Winand Quaedvlieg: State of the Union 2022
De jaarlijkse ‘State of the European Union’, de ‘troonrede’ van de voorzitter van de Europese Commissie bij de opening van het Europese parlementaire jaar, was gisteren uitgesproken politiek. Ursula von der Leyen viel direct met de deur in huis: de eerste zin snijdt de oorlog in Oekraïne aan. Ze wees haar gehoor op het zware weer dat voor ons ligt maar hamerde erop dat de oorlog tegen ónze energie, ónze economie, ónze waarden en ónze toekomst gericht is, een aanval van de autocratie op de democratie. Daarom is er alleen plaats voor vastberadenheid, niet voor ‘appeasement’. De sancties hebben fors effect op de Russische economie en zullen blijven, en we moeten onze afhankelijkheid van Russisch gas verminderen.
Tegelijkertijd keek zij vooruit naar de tijd na de oorlog. We moeten bouwen aan het ontwikkelingspotentieel in Oekraïne: de EU geeft 100 miljoen euro om scholen te herbouwen, Oekraïne moet zich als tech hub ontwikkelen, roamingkosten worden afgeschaft en Oekraïne wordt geïntegreerd in de Interne Markt van de EU. Waar Rusland vernietigt, bouwt de EU op.
Wat het beleid voor de EU zelf betreft zat de meeste content van de State of the Union in het energiebeleid. Dat mag ook niet verwonderen. De Commissie wil de overwinsten van energiebedrijven met lage productiekosten (lees: geen gasgebruik) gaan begrenzen tot €180/MWh, terwijl fossiele energiebedrijven een ‘solidariteitsheffing’ van 33% moeten betalen op hun overwinsten. Deze maatregelen moeten ruim 140 mrd Euro opleveren. Dit geld gaat naar ondersteuning van gezinnen en bedrijven die de hoge energiekosten niet kunnen opbrengen. Daarnaast wil de Commissie de waterstofmarkt ontwikkelen met een nieuwe Europese Waterstof Bank met 3 mrd kapitaal. De meest in het oog springende boodschap is dat de Commissie de elektriciteitsmarkt grondig wil gaan herzien. Dit was voor kort ondenkbaar.. Daarnaast werd aangekondigd datde staatssteunkaders in oktober zullen worden aangepast. Zo wordt lidstaten de mogelijkheid geboden energiebedrijven in liquiditeitsproblemen te steunen met o.a. staatsgaranties. Bovenstaande initiatieven moet nog wel door de lidstaten worden goedgekeurd.
In oktober komt de Commissie ook met plannen voor nieuwe regels voor het tijdens Corona tijdelijk buiten werking gezette Stabiliteits- en Groeipact. Commissaris Breton heeft al laten weten dat hij vindt dat investeringen voor duurzaamheid en defensie niet meer onder de plafonds moeten worden meegeteld. Von der Leyen constateerde verder dat van het grote Europese Herstelfonds pas 100 mrd besteed is, en 600 mrd nog op de plank liggen. Daar is dus werk aan de winkel.
Net als de afgelopen drie jaar werd het vestigingsklimaat helaas stiefmoederlijk behandeld in de State of the Union. Positief dat de ontwikkeling van het mkb forse nadruk krijgt. Er komt een MKB Steunpakket, dat wel nog nader ingevuld moet worden, en de Richtlijn over te late betalingen wordt herzien. Maar voor de rest is het stuk over vestigingsklimaat rommelig, het mist visie of urgentie. Een overkoepelend plan voor de Europese concurrentiekracht en het verdienvermogen wordt node gemist.
Ook het cruciale belang van technologie-ontwikkeling voor de strategische en economische toekomst van de EU komt niet uit de verf, al wordt er wel extra geld voor strategische innovatieprojecten (IPCEI) beloofd, en een Europees Soevereiniteitsfonds. Wel wil de Commissie met een nieuwe verordening over kritieke grondstoffen de Europese aanvoerketens versterken. Daar moeten ook nieuwe handelsakkoorden – met Chili, Mexico, Nieuw-Zeeland, Australië en India – aan bijdragen.
De krapte op de arbeidsmarkt wil de Commissie te lijf gaan met een sterk accent op opleiding en bijscholing, en het makkelijker aantrekken van vakkrachten uit het buitenland.
Aan het slot komt Von der Leyen terug op de bedreigingen voor Europa. De EU moet investeren in de kracht van haar democratieën en niet langer toelaten dat het buitenland instituten financiert die als Trojaanse paarden functioneren – daarbij noemt ze met name een instituut aan de UvA dat onlangs werd gesloten – en desinformatie verspreidt via internet.
In dat kader heeft ze ook een netjes verpakte maar klinkklare en harde boodschap voor Polen en Hongarije: de Commissie zal blijven hameren op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en zal ‘via het conditionaliteitsmechanisme haar budget beschermen’ (lees: niet toestaan dat EU-fondsen in Hongarije oneigenlijk besteed worden).
Net als andere jaren geeft de State of the Union zo een beeld van de enorme breedte van de agenda en activiteiten van de EU. En zij bevat niet eens alle initiatieven: daarvoor is er nog een aparte ‘Letter of Intent’ van de Commissie naar de voorzitter van het Europese Parlement gestuurd.
De Financial Times schreef woensdag dat de krachtmeting tussen Rusland en de EU op energiegebied zijn hoogte punt lijkt te bereiken en dat een democratisch Europa hier niet mag verliezen. Tot nu toe heeft de EU goed standgehouden. Maar het winnen van deze economische oorlog staat of valt met het bewaren van de eenheid in de EU. Van een – nota bene – Britse krant zijn dat behartenswaardige woorden.