In alle stilte lijkt de EU een blauwtje te hebben gelopen. De liefde van de Zwitsers is bekoeld en nu lijken ze bewust aan te sturen op het verbreken van alle banden. Er werd alarm geslagen, maar ook gejuicht. Waarom niet iedere Zwitserse ondernemer een ‘Zwexit’ een ramp vindt.
De EU liet er geen gras over groeien. De Zwitsers president Guy Parmelin had het einde van het raamverdrag op 26 mei amper uitgesproken of de Zwitserse medische technologie werd afgesneden van de Europese binnenmarkt. Zowel Europese als Zwitserse producenten sloegen alarm. Beademingsapparatuur, injectiespuiten, of nierdialyse-apparaten kunnen niet meer vrij de grenzen over, zonder opnieuw gecertificeerd te worden: zeker in tijden van corona een zorgelijke ontwikkeling. Ook voor innovatief Zwitserland had het een direct effect. Zwitserse universiteiten en start-ups werden stante pede uit het EU-project Horizon gezet en miljarden Europees geld voor de Zwitsers geblokkeerd. Maar vooral voor farmareuzen als Novartis en Roche was het een harde slag. Bijna de helft van hun export – ter waarde van zo’n 125 miljoen Zwitserse francs per dag ofwel ruim 115 miljoen euro – gaat naar de EU. Hoe kon een klein exportland het zo ver laten komen?
Schade door verbreken banden EU is groot
Die vraag houdt voorstanders van de EU nu al weken bezig. 'We moeten uit deze fuik zien te komen; we brengen elkaar alleen maar schade toe', zegt Kathrin Amacher, voorzitter van de Regio Basiliensis, de grensstreek bij Bazel, en thuishaven van de farmaceutische industrie. Er zijn nu nog veel bilaterale verdragen van kracht. Die zullen stuk voor stuk verlopen. Als er voor 2023 geen oplossing wordt gevonden, vervalt ook het vrije verkeer in de omvangrijke machine- en metaalindustrie, goed voor ruim 7 procent van het Zwitsers bnp. Amacher weet dat het bedrijfsleven niet zonder Europa kan. En andersom. Bijna 350.000 EU burgers uit alle buurlanden steken elke dag de grens over om in Zwitserland te werken. Ook de handel met de directe buren is belangrijk. Alleen al met Zuid-Duitsland wordt twee keer zo veel gehandeld als met China.
'we moeten uit deze fuik zien te komen'
Professor Sarah Springman, rector van de ETH in Zürich, nummer 8 in de top-10 van universiteiten wereldwijd, vreest dat de verbanning uit EU-programma’s effect zal hebben op aantrekkingskracht van haar technische universiteit. Ze wijst erop dat de meeste buitenlandse ingenieurs vijf jaar na afstuderen nog in Zwitserland werken. Tweederde van de gepromoveerde buitenlanders, van wie de meeste Europeanen, blijft in de wetenschap, stroomt door naar het bedrijfsleven, of begint zelf een start-up in Zwitserland. Een ecosysteem van toptalent en kwaliteit wordt in de waagschaal gelegd door de regering.
Aan deelverdragen met Brussel wordt toch nog hard gewerkt
Gek genoeg hield Economiesuisse, het grootste werkgeversverband van Zwitserland, zich op de vlakte. Terwijl een Zwitserse 'exit' grote gevolgen kan hebben. Maar bij een flink aantal ondernemers is de liefde voor de EU nogal bekoeld. Kompass/Europa lobbyde succesvol tegen het raamverdrag. De alliantie die samen Autonomiesuisse zo’n 2.500 bedrijven vertegenwoordigt, geeft toe dat weglopen na zeven jaar onderhandelen niet de schoonheidsprijs verdient. 'Daarvoor moeten we de EU onze excuses aanbieden', zegt Myriam Locher, een succesvol ondernemer in de stuurgroep van de alliantie. Maar verder wil het verband vooral vooruitkijken.
Want deze groep ondernemers werkt achter de schermen hard aan nieuwe deelverdragen, zoals die op het gebied van wederzijdse erkenning van standaarden. Alleen niet langer met de pet in de hand, stelt Philip Erzinger, directeur van Kompass/Europa. 'Niet voor niets verdienen wij in Zwitserland gemiddeld 33 procent meer dan in de EU.' Er zal een kleine ijstijd met de EU volgen, dat wel. 'Onderschat niet dat de EU op het moment erg met zichzelf bezig is, en panische angst heeft voor een volgend lid dat eruit wil, of voor leden die economisch een slaatje proberen te slaan uit hun lidmaatschap. Dus is ze helemáál rigide tegen landen die niet eens lid zijn.' Het automatisch overnemen van EU-recht in bepaalde sectoren is voor Kompass/Europa best bespreekbaar, geeft Erzinger aan. Maar alle EU-regelgeving overnemen, gaat hem te ver.
Uitweg uit de impasse in zicht?
Een eerste uitweg uit de impasse tekent zich af in september. Dan zal het parlement een besluit nemen over het miljard dat Zwitserland elke tien jaar bijdraagt aan de EU- begroting, bestemd voor de oostelijke EU-landen. Voor dat bedrag, dat Zwitserland in de achterzak had gehouden, staat het land allang bij Brussel in het krijt. Als het geld dit najaar wordt overgemaakt, gaat de deur in Brussel misschien weer op een kier. Daarna kan, zo is de hoop, 'de prijs' voor Europese markttoegang van preferred customer Zwitserland opnieuw worden vastgesteld. De liefde mag dan bekoeld zijn, helemaal zonder de EU willen de Zwitsers nou ook weer niet.
Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.
Waarom het raamverdrag van Zwitserland met de EU er nooit kwamHet verstandshuwelijk tussen Zwitserland en de EU begon voor de eeuwwisseling. In 1992 wezen de Zwitserse burgers per referendum de toetreding tot de Europese Economische Ruimte, een soort EU-light, af. Daarmee was een volwaardig lidmaatschap van de EU van de baan. Wel sloot de regering in de loop der jaren tientallen deelverdragen met de EU af, het eerste pakket in 1999. Zwitserland kreeg toegang tot de interne markt van de EU en werd lid van de verdragen van Schengen en Dublin. Sinds 2008 zijn de grenscontroles opgeheven en is er vrij verkeer van personen, goederen en diensten tussen Zwitserland en de EU. Een goeie deal voor een ‘buitenlid’, dat weliswaar niet mag meepraten in Brussel, maar aanzienlijke vruchten van het vrije economische verkeer met de Unie plukt. Volgens onderzoek van de Bertelsmann-stichting profiteert het land met zo’n 3.000 euro per jaar per hoofd van de bevolking meer dan welke lidstaat ook van de Europese binnenmarkt.
In Brussel staan de Zwitsers bekend als ‘Rosinenpicker’ – wel de lusten, niet de lasten. Eigenlijk bleken die krenten uit de pap de Zwitsers precies te passen. En zo kwamen er steeds meer deelverdragen zonder dat de Zwitsers zich geheel voegden naar het EU-recht. Dat begon de Unie zodanig te irriteren dat Brussel van de Zwitsers eiste eerst een raamverdrag te tekenen, voordat er verder werd gepraat over deelsectoren. Drie punten zijn voor de EU cruciaal: Zwitserland moet de sociale regelgeving voor EU-burgers volledig overnemen en de hindernis wegruimen die een referendum in 2014 toch weer had opgeworpen voor Europeanen op de Zwitserse arbeidsmarkt. Tenslotte moest het uit zijn met de steunmaatregelen van de kantons aan het bedrijfsleven. Er ontbrak alleen nog een handtekening van de Zwitserse regering.
Bang voor het volk deed de Zwitserse ministerraad niets om het raamverdrag dat twee jaar geleden al met Brussel uitonderhandeld was, te promoten. De steun bij burgers en bedrijfsleven ebde weg. Steeds meer ondernemers – aanvankelijk voorstanders – keerden zich tegen een nieuw raamverdrag. Na zeven jaar praten kon de Zwitserse regering op 26 mei niets anders doen dan de stekker eruit te trekken. Tot verdriet van de farmaceutische industrie. En tot opluchting van een ander deel van ondernemend Zwitserland.
