Regeringsleiders: EU-budget moet centraal staan in financiering economisch herstel

De EU-top van gisteren ging voornamelijk over de financiering van het herstel na de Coronacrisis. De sfeer was constructief, na alle opvliegende emoties van de afgelopen weken. Maar noch over bedragen noch over modaliteiten werden harde afspraken gemaakt. In de wandelgangen werd opgemerkt dat de tweet van Premier Rutte na afloop de enige was met staatsmansallure. De Europese regeringsleiders hebben Commissievoorzitter Ursula von der Leyen tijdens de EU-top opgedragen om een nieuw voorstel voor de Europese begroting op te stellen. Die reguliere begroting moet een belangrijk instrument worden waarmee het economisch herstel van de coronacrisis gefinancierd kan worden. De Commissie wil op 6 mei een nieuwe opzet voor het Meerjarig Financieel Kader (MFK) publiceren.

Hoger plafond

Von der Leyen zei gisteren dat ze de ruimte wil vergroten tussen de begrote nationale contributies aan de EU-begroting en de maximale budgetomvang waarvan de EU in noodgevallen gebruik kan maken. Momenteel dragen lidstaten 1% van het BNP bij aan de begroting, maar kan dit in theorie oplopen tot 1,2% wanneer de nood hoog is. Die plafondwaarde wil Von der Leyen nu verhogen tot 2%. De regeringsleiders zijn er tot nu toe nog niet in geslaagd een akkoord over de begroting te sluiten. Voordat de crisis uitbrak, deed de Commissie het voorstel om de nationale bijdrage te verhogen van 1% naar 1,1%. Daar ging een aantal lidstaten, waaronder Nederland, niet mee akkoord. Charles Michel, voorzitter van de Europese Raad, stelde een compromis van 1,074% voor, maar ook dat voorstel strandde in de onderhandelingen.

'Biljoenen'

Het grotere EU-budget zou de Commissie in staat stellen om meer geld bij te lenen om het economisch herstel van de Eurozone te financieren. Hoe groot het bedrag is dat hierdoor uiteindelijk beschikbaar wordt, is nog onduidelijk. Von der Leyen spreekt over 'biljoenen'; schattingen lopen uiteen van 1 biljoen tot zelfs 2 biljoen. Ter vergelijking: de Eurogroep kwam begin deze maand tot een akkoord over het gebruik van Europees Stabiliteitsmechanisme om een budget van 540 miljard vrij te maken. Het opkoopprogramma voor staatsobligaties van de Europese Centrale Bank bedraagt 750 miljard.

Leningen of transfers?

Iets anders wat nog niet duidelijk is of dit geld vervolgens gebruikt zal worden voor leningen of transfers voor de lidstaten. President Macron zei gisteren dat hij de voorkeur geeft aan transfers, omdat de hardst getroffen lidstaten volgens hem met alleen leningen moeilijk kunnen herstellen van hun financiële problemen. Bondskanselier Angela Merkel sloot het gebruik van transfers niet uit, maar zowel Merkel als Macron benadrukte dat er nog geen consensus is over het gebruik van transfers, dan wel over dat van leningen. Daarnaast ligt er nog de grote vraag welke condities (economische hervormingen, respect voor de rechtsstaat?) al dan niet aan steun verbonden zullen worden.

Europese coördinatie

Wat wel duidelijk is, is dat het herstelfonds gecoördineerd gaat worden door de Commissie. Guntram Wolff, directeur van de Brusselse denktank Bruegel, geeft aan dat dit een belangrijke shift in het financiële leiderschap in crises in de Eurozone is. Bij de vorige crisis lag het leiderschap nog bij de Europese Centrale Bank en daarmee bij de Eurogroep: een intergouvernementeel orgaan van de EU. In de Commissie, dat geen intergouvernementele organisatie is, komen de belangen van lidstaten waarschijnlijk minder sterk tegenover elkaar te staan. In dit opzicht kan de centrale positionering van het MFK in het economisch herstel van Europa als een stap in de richting van meer Europese coördinatie worden beschouwd.

Huiswerk

Het is duidelijk dat er de komende twee weken tot aan 6 mei nog veel huiswerk te doen valt. Dat geldt voor de Commissie die met een voorstel moet komen, voor de diplomatie van de lidstaten die een compromis moet uitwerken en voor de regeringen van de EU-landen die de publieke opinie moeten voorbereiden op ingrijpende keuzes. Dat Duitsland daarbij de sleutelrol zal spelen is steeds helderder.