Door de coronacrisis is de Nederlandse economie in het eerste kwartaal met het snelste tempo gekrompen sinds het dieptepunt van de financiële crisis in 2009. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Met de krimp komt een einde aan een periode van economische groei die 23 kwartalen op rij duurde. Op jaarbasis kromp de Nederlandse economie met 0,5 procent.
Met name door de gedwongen sluitingen van cafés, restaurants en andere horecagelegenheden in maart werd het bruto binnenlands product (bbp) 1,7 procent kleiner vergeleken met de voorgaande periode. De enige keer dat de economie in een kwartaal harder achteruitging, was in de eerste drie maanden van 2009, toen sprake was van 3,6 procent krimp.
Een plotselinge afname in bestedingen door huishoudens is volgens het CBS de hoofdoorzaak voor de krimp. In maart daalde de consumptie met 6,7 procent vergeleken met een jaar eerder. In het hele kwartaal besteedden consumenten 2,7 procent minder dan in de drie maanden daarvoor. Dat betekende de grootste neergang sinds het begin van de reeks in 1987. Met name de uitgaven aan horeca, recreatie en cultuur gingen hard omlaag. Aan voedingsmiddelen werd juist meer uitgegeven.
Ondernemersvertrouwen op dieptepunt
Het ondernemersvertrouwen in Nederland is gedaald tot het laagste niveau ooit gemeten. Het vertrouwen kwam aan het begin van het tweede kwartaal uit op min 37,2. In het eerste kwartaal kwam de stemmingsindicator nog uit op een plus van 6,4. Een negatieve stand geeft aan dat er onder ondernemers meer pessimisten zijn dan optimisten. Ondernemers zijn nu nog negatiever dan op het hoogtepunt van de financiële crisis. Die zorgde in 2009 voor een voorlopig dieptepunt tot min 30 van het ondernemersvertrouwen.
Over de omzet, werving van personeel en de productie zijn ondernemers duidelijk negatief. Ze denken bovendien dat het ergste van de crisis nog moet komen. Bijna 69 procent verwacht een verslechtering van het economisch klimaat, terwijl maar 3 procent op een verbetering rekent. Van alle sectoren is het ondernemersvertrouwen in de horeca het laagst. Ook vervoer- en opslagbedrijven en autodealers en -garages zijn somber.
Omzet winkeliers stijgt
Het massaal hamsteren van levensmiddelen vanwege de coronavirusuitbraak heeft winkeliers vorig kwartaal aan een hogere omzet geholpen. Fors meer verkopen bij de supermarkten wogen zwaarder dan de neergang in de non-foodsector. Volgens het CBS groeiden de opbrengsten in de hele detailhandel met 4 procent.
Supermarkten voerden hun opbrengsten in maart op met ruim 13 procent ten opzichte van een jaar eerder. De omzet van speciaalzaken zoals slagerijen, groentezaken, kaaswinkels en slijterijen steeg in maart met bijna 5 procent. Uiteindelijk ging de omzet van bedrijven die levensmiddelen verkopen in het kwartaal als geheel met 6,4 procent omhoog: de grootste stijging sinds 2008.
De omzetten in de doe-het-zelfbranche, bij drogisterijen en verkopers van consumentenelektronica namen flink toe. De verkoop van kleding en schoenen viel juist sterk terug. Al met al ging de omzet bij winkeliers in de non-foodsector met 0,6 procent omlaag. De omzet van verkopen via het internet kwam bijna een vijfde hoger uit dan een jaar terug. De internetverkopen zitten doorgaans stevig in de lift, maar dit was de sterkste groei in de afgelopen twee jaar.
Het aantal faillissementen in de detailhandel nam in de periode iets toe. Er gingen in het eerste kwartaal 97 winkeliers failliet. Dat zijn er acht meer dan in het vierde kwartaal vorig jaar.
Uitzendkrachten vaker zonder werk
Werknemers met een flexibel dienstverband zaten het eerste kwartaal steeds vaker zonder werk. In de eerste drie maanden van dit jaar waren er 1,8 miljoen flexwerkers. Een jaar eerder waren dat er nog 1,9 miljoen. De afname is het grootst bij uitzendkrachten. Dat melden het CBS en TNO op basis van een analyse.
Vooral verkoopmedewerkers in de detailhandel, kelners en barpersoneel met een flexibel dienstverband zagen de hoeveelheid werk teruglopen. In hoeverre de coronamaatregelen van invloed zijn geweest op de afname van flexwerk, is volgens het CBS niet goed vast te stellen. De maatregelen waren namelijk alleen op de laatste twee weken van het kwartaal van toepassing.
Het CBS vergeleek de afname van werk voor uitzendkrachten en tijdelijke werknemers van het vierde kwartaal naar het eerste kwartaal, in 2019 en in 2020. Daaruit blijkt dat de neergang in werk bij beide groepen rond de afgelopen jaarwisseling aanzienlijk groter was dan een jaar eerder. Bij de uitzendkrachten was dat in 2020 bijna 12 procent (tegenover 8,5 procent een jaar eerder), bij de tijdelijke werknemers zonder vaste uren 11,6 procent (tegenover bijna 10 procent).
Tegenover de afname van flexibele werknemers stond in het eerste kwartaal een toename van het aantal zzp'ers en werknemers met een vaste arbeidsrelatie ten opzichte van een jaar eerder. Deze ontwikkeling – minder flexwerkers en meer vaste dienstverbanden en zzp'ers – was al langer gaande.
Minder vacatures
Het aantal openstaande vacatures is als gevolg van de coronacrisis fors gedaald. In drie maanden tijd verdwenen ruim 60.000 vacatures. Daarmee was sprake van de grootste daling ooit gemeten en ook van de eerste daling in zeven jaar tijd. De sterkste afname tot nu toe werd gemeten tijdens de financiële crisis. In het vierde kwartaal van 2008 nam het aantal openstaande vacatures met 49.000 af. Het kwartaal erop ging het om een daling met 44.000.
Met name in de detailhandel en horeca vervielen veel vacatures. In de handel werden de meeste vacatures vervuld. Het gemiddelde aantal banen groeide met 23.000. Dat aantal was volgens het CBS aanzienlijk minder dan in de voorgaande kwartalen.
Het CBS benadrukt dat de coronamaatregelen die het kabinet halverwege maart aankondigde, vooral zichtbaar zijn in het aantal weergegeven vacatures. In de cijfers over het aantal werklozen en het aantal banen is de impact van de intelligente lockdown maar beperkt zichtbaar.
In het eerste kwartaal ontstonden 266.000 nieuwe vacatures. Daartegenover stond een record van 331.000 vervulde en vervallen vacatures. De vacaturegraad – het aantal vacatures per duizend banen van werknemers – daalde tot een stand van 26. De gemiddelde vacaturegraad was in het vierde kwartaal van 2019 nog 33.
