Kunnen we eindelijk die 1 miljoen woningen bouwen en vaart maken met verduurzaming? Dat moet blijken uit de Miljoenennota die minister Sigrid Kaag op Prinsjesdag uit haar koffertje toverde. Wat zit daar eigenlijk in voor ondernemers? En misschien nog wel belangrijker: wat verandert de Tweede Kamer daar nog aan?
Benieuwd naar hoe ondernemers denken over de héle Miljoenennota? Lees dan onze uitgebreide analyse.
Dit zijn de lichtpuntjes voor ondernemers uit de Miljoenennota 2023:
#1. Netcongestie is straks (hopelijk) verleden tijd
Goed nieuws: het stroomnet wordt eindelijk aangepakt. En dat werd tijd ook. Het is ondernemers namelijk een doorn in het oog: willen verduurzamen, maar niet kunnen vanwege netcongestie. Nogal een probleem. Veel ondernemers met energie-intensieve bedrijven – van industriële bakkers tot brouwerijen – willen dolgraag van het gas af en hun processen elektrificeren en hebben daarvoor extra ruimte nodig op het stroomnet. Maar ja, die is er dus niet. Tot groot verdriet van óók de netbeheerders, zei Alliander-ceo Maarten Otto al eerder in Forum. Zij willen het stroomnet wel versneld uitbreiden maar daarvoor moeten er wel extra handjes bij om bijvoorbeeld vergunningen te verlenen. Daarom is het ook goed nieuws dat het kabinet voor 84 miljoen euro beschikbaar stelt voor 2024 en 2025 om de voorbereidingstrajecten van netverzwaringen en uitbreidingen te versnellen. Zonder extra capaciteit is dit niet mogelijk. Dat het kabinet ook de extra verhoging van de energiebelasting op gas heeft geschrapt, is ook voor al die ondernemers die wel willen verduurzamen maar geen aansluiting krijgen op het elektriciteitsnet een goede boodschap. Het geld dat met die hogere heffing gemoeid zou zijn, kunnen ze nu besteden aan verdere verduurzaming van hun bedrijf.
De uitbreiding van het elekticiteitsnet is overigens niet voldoende om de verduurzaming mogelijk te maken. Het energienet moet ook beter en slimmer benut worden. Sommige ondernemers zijn daar al mee bezig, maar anderen kunnen nog een zetje krijgen. Nog meer goed nieuws: in totaal 166 miljoen euro – tussen 2024 en 2030 – wordt straks gestoken in innovatie. Zo verrijzen er hopelijk straks overal zogenoemde energyhubs waarbij bedrijven stroom met elkaar kunnen delen, zoals deze ondernemers op Schiphol al eerder hadden bedacht. Ondernemers kunnen de vlag uit hangen: meer ruimte op het stroomnet betekent eerder en sneller verduurzamen.
#2. Goede impuls voor circulaire economie
Ondernemers die liever van gerecycled of biobased materiaal plastic maken, is er goed nieuws. Het kabinet heeft 267 miljoen euro uit het Klimaatfonds vrijgemaakt om bedrijven de komende jaren te steunen die hiermee bezig zijn. Het geld was al toegezegd tijdens de Voorjaarsnota, maar toch. Het geeft in elk geval aan dat we in Nederland nu echt zorgen dat het percentage plastic dat van gerecycled of biobased materiaal wordt gemaakt oploopt. Dat percentage is nu 11 procent en moet omhoog naar 25 tot 30 procent.
Ook voor bouwbedrijven die circulair bouwen staat er positief nieuws in de Miljoenennota. Er wordt de komende jaren 200 miljoen euro uit het Klimaatfonds vrijgemaakt om de markt voor biobased bouwmaterialen van de grond te krijgen. Dat gaat helpen om biobased bouwen te stimuleren. En concurrerend te maken ten opzichte van de ‘traditionele’ bouw. Nu is biobased of circulair bouwen doorgaans duurder. Het kabinet komt later dit jaar ook met een roadmap voor circulair slopen. Ook dat zal helpen om circulair bouwen sneller van de grond te krijgen.
Voor afvalbedrijven zal het even slikken zijn dat het kabinet ervoor kiest afvalverbranding terug te dringen. Het zal deze bedrijven tijd en geld kosten om over te stappen op een nieuw businessmodel waarin bijvoorbeeld om meer in te zetten op sortering en recycling van bruikbare grondstoffen en het afvangen van CO2 van de verbranding die nog resteert. Dit is een enorme transitie grotere rol gaan spelen. Daar is tijd voor nodig en die gepaard zal moeten gaan met een realistisch tijdspad en maatwerkafspraken. Lichtpuntje is dat daar wel geld voor ter beschikking is gesteld.
Hoe dan ook krijgt de circulaire economie met het gepresenteerde pakket voor de komende jaren een goede impuls en dat is hard nodig. In 2050 willen we in Nederland een circulaire economie hebben. Dat klinkt ver weg, maar is gezien de omvang van de verandering die het vraagt eigenlijk heel kort dag.
#3. Mkb wordt geholpen bij verduurzaming
In de Miljoenennota staan verschillende regelingen die mkb’ers helpen om te verduurzamen. Veel ondernemers zijn daar zelf al mee begonnen, al was het maar omdat de hoge energieprijzen zo’n investering al snel rendabel maakten Om de aanschaf van energiezuinige en milieuvriendelijke bedrijfsmiddelen te stimuleren was er al een zogenoemde Energie-investeringsaftrek. Het budget voor deze fiscale regeling wil het kabinet nu verhogen naar 250 miljoen euro in 2024 en naar 299 miljoen euro in 2025. Voor mkb’ers die op het punt staan bedrijfsmiddelen te vervangen, stelt het kabinet 194 miljoen euro ter beschikking. Investeringen in technieken die milieuwinst opleveren en vooroplopen in de markt worden zo aantrekkelijker.
Daarnaast is er 150 miljoen euro extra budget om mkb’ers te ondersteunen om energiebesparende maatregelen te nemen die ze in vijf jaar (en vanaf 2027 in zeven jaar) kunnen terugverdienen.
Het is nog even wachten – de regeling gaat namelijk pas in 2027 in.
Verder is er zo’n 222,50 miljoen euro beschikbaar gesteld uit het Klimaatfonds om de installatie van zonnepanelen op grote daken te stimuleren. En tot en met 2032 nog eens 2,9 miljard euro subsidie voor de installatie van warmtepompen, ook in bedrijfsgebouwen.
Veel van het geld dat voor verduurzaming van het mkb beschikbaar is, is overigens geen nieuw geld. Dat geldt eigenlijk alleen voor het budget voor de Energie-investeringsaftrek en de milieu-investeringsaftrek. Maar het is fijn dat het er is. Wat wel ingewikkeld blijft voor de gemiddelde mkb-ondernemer is dat er zoveel verschillende potjes zijn voor verduurzaming. Het levert doorgaans een aardige speurtocht op om die allemaal te vinden. Dat is voor huishoudens, eigenaren van zogenoemd maatschappelijk vastgoed (denk aan ziekenhuizen en scholen) en de industrie beter geregeld. Dat zou voor de mkb-ondernemer ook heel prettig zijn.
Tot slot zijn er nog wel wat witte vlekken. Zo worden kleinbedrijven doorgaans niet meegenomen in wijkisolatieplannen, terwijl zij vergelijkbaar zijn met huishoudens. Dat zou een goede toevoeging zijn. Naast verruiming van het budget bijvoorbeeld voor de aanschaf van elektrische bestelbussen.
#4. Criminaliteitsbestrijding blijft gelukkig prioriteit
Burgemeester Ahmed Aboutaleb van Rotterdam zei het al eerder in Forum: we zijn niet meer in control als het gaat om ondermijning – het vermengen van de onderwereld en de bovenwereld. ‘We moeten baggeren, dijken verhogen, want de coke stroomt ons over de voeten.’ Ondermijning blijft de komende jaren gelukkig op het netvlies van het kabinet staan. Dat moet ook, want we kunnen hier geen Italiaanse toestanden gebruiken. Behalve geld dat al naar ondermijning gaat, trekt het kabinet in 2024 102 miljoen extra uit om bijvoorbeeld kroongetuigen, advocaten en journalisten te beschermen. Ook gaat er extra geld naar jeugdbescherming, om ook te zorgen dat kwetsbare jongeren niet zomaar afglijden in de criminaliteit. Daar gaat dit jaar 43 miljoen heen en erna structureel 50 miljoen.
Saarnaast krijgt het bestrijden van digitale dreigingen extra aandacht. En dat is maar goed ook, want daar hebben daadwerkelijk álle bedrijven last van. In 2024 is er 13 miljoen extra beschikbaar om bijvoorbeeld de notificatiedienst van het Digital Trust Center uit te bouwen. Die waarschuwt bedrijven over ernstige dreigingen. Ook wordt er nog meer geïnvesteerd in het samenwerken met bedrijven, zodat ieder bedrijf uiteindelijk weet waar het terecht kan voor informatie en advies over veilig digitaal ondernemen.
Dit zijn de tegenvallers:
#1. Familiebedrijven staan in de kou
Dankzij de bedrijfsopvolgingsregeling (BOR) kunnen familiebedrijven blijven bestaan. De regeling maakt het mogelijk dat de nieuwe generatie – dochter of zoon – het bedrijf kan overnemen zónder ondernemingsvermogen aan de onderneming te onttrekken. Gilliam Kok, de zoon in het familiebedrijf Visspecialiteiten Henk Kok en Zoon, vertelde eerder in Forum dat hij het bedrijf van zijn ouders zonder de bedrijfopvolgingsregeling niet had kunnen overnemen. Dat is natuurlijk zonde van een goedlopende familiebedrijven die werk bieden aan een hoop mensen. Dit soort bedrijven vormt namelijk zo’n 70 procent van het Nederlandse mkb en zijn daarmee goed voor een derde van alle banen en een kwart van het nationale inkomen. Ze zijn daarmee van cruciaal belang voor de Nederlandse economie. Het is goed dat het kabinet onbedoeld gebruik aanpakt, aangezien de regeling in een enkel geval ook werd gebruikt om vermogen belastingvrij te schenken aan kinderen – oftewel, het ontlopen van erfbelasting. Maar dat betekent niet dat het kind met het badwater weggegooid moet worden. Want jammer genoeg zet het kabinet ook stappen om de bedrijfopvolgingsregeling te versoberen. Zo gaat het vrijstellingspercentage – dus het percentage van de ondernemingswaarde waar geen belasting over hoeft te worden betaald – omlaag. Ondernemers zien liever een bedrijfopvolgingsregeling die zorgt voor een gelijk speelveld met familiebedrijven elders in Europa – daar concurreren onze bfamiliebedrijven immers mee – die onbedoeld gebruik beter aanpakt en de onderneming onder de opvolgende generatie laat groeien en bloeien.
#2. Groeifonds wordt zo een 'grabbelton'
We moeten een krachtig industriebeleid voeren, alleen al om te zorgen dat we als Nederland én Europa strategisch eigen keuzes kunnen blijven maken. Zodat we in de techrace niet het onderspit delven tegen China en Amerika. En natuurlijk om een antwoord te vinden op allerlei maatschappelijke vraagstukken, zoals onze voedselvoorziening en verduurzaming. Daarom is het zo schadelijk dat het Groeifonds toch een 'grabbelton' dreigt te worden. Dat is Groeifonds is bedoeld voor het in de steigers zetten van de welvaart van morgen en dreigt nu door ingrijpen van de Kamer te worden ingezet voor het voorkomen van hogere prijzen aan de pomp. Hopelijk zal dit niet nodig blijken.
Tegelijkertijd zet dit kabinet goede stappen. Zo wordt er niet gesleuteld aan de belangrijke innovatieregeling Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk (WBSO) omdat het kabinet budgettekorten heeft gedicht. In dit kader is het ook van belang dat dit kabinet 100 miljoen uittrekt voor de bescherming van onze economische veiligheid. Nederland kan hiermee investeren in bedrijven met sensitieve technologie als het risico dreigt van een onwenselijke investeringen uit ons minder goedgezinde landen.
Ook wil het kabinet zorgen dat startups sneller kunnen doorgroeien. Daarom wordt startupaanjager Techleap.NL ook weer voorzien van financiering, net als initiatieven zoals RVO Fastlane. Dat is een programma dat startups helpt met deuren openen. Een heel goed initiatief.
#3. Bouwproductie loopt vertraging op
Een klein lichtpunt voor de bouw. En voor al die Nederlanders die heel graag een woning willen huren of kopen, maar er geen kunnen vinden. Het kabinet trekt 50 miljoen euro extra uit om te zorgen dat bouwprojecten die nu zijn vertraagd gewoon door kunnen gaan (de zogenoemde startbouwimpuls). Dat is een stap in de goede richting, zij het een veel te kleine. Want als we de tekorten willen inlopen, is er veel meer nodig. Het aantal bouwvergunningen daalt. In juli zagen we zelfs de sterkste krimp in vijf jaar tijd: 44 procent minder verleende vergunningen dan in dezelfde maand een jaar eerder. Dat is maar een van de signalen die inmiddels op oranje of rood staan. Ook de gestegen bouwkosten, de hogere rente en het feit dat investeringen in infrastructuur worden uitgesteld, zorgen ervoor dat steeds meer nieuwbouwprojecten niet of met ernstige vertraging van de grond komen.
Juist nu de markt tegenzit, is het zaak om alle zeilen bij te zetten om de bouwproductie op gang te houden. Ook omdat onze bevolking nog steeds groeit. We komen immers nu al zo’n vierhonderdduizend woningen te kort en dat worden er jaarlijks meer.
Kortom, de nood is hoog en een diepe dip inde woningproductie kunnen we ons helemaal niet veroorloven. Grote groepen in onze samenleving ondervinden nu de gevolgen van de woningtekorten. Als het de politiek echt menens is die op te lossen, dan wordt het tijd ook naar crisismaatregelen als doorbouwgaranties te kijken of de uitwerking van een koopstartfonds. Want die 1 miljoen duurzame en toekomstbestendige woningen die we er in tien jaar tijd bij willen bouwen, die komen er niet vanzelf. Daar zijn ook voldoende locaties voor nieuwbouw voor nodig, vergunningen, deskundige ambtenaren om die snel te verlenen, landelijke ambitieuze normen voor duurzame woningbouw, aansluiting op het elektriciteits- en waternet en een stikstofbeleid dat Nederland niet stillegt. Dat is de regie die nodig is op de woningbouw. Dan gaat de bouw ondertussen verder met investeringen in innovaties, verduurzaming van woningen en vermindering van de CO2-uitstoot tijdens het bouwproces zelf.
En dit is een grote onzekerheid:
Met verkiezingen op 22 november voor de boeg, zijn de campagnes van de verschillende politieke partijen eigenlijk al begonnen. Dat bleek ook wel tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. Daar zijn moties ingediend die de bestaanszekerheid van lage en middeninkomens moeten vergroten. Over over de manier waarop de Kamer die wil bereiken, maken ondernemers zich zorgen. De plannen lijken eerder de motor van diezelfde bestaanszekerheid te ondermijnen: de bedrijvigheid in Nederland die zorgt voor de banen en de belastinginkomsten om de bijstand en de AOW te betalen.
Zo brengt de extra verhoging van het minimumloon (bovenop de 25 procent van dit jaar) het mkb verder in de problemen. Effectiever is om te zorgen dat (meer) werken ook meer loont. Dat zorgt voor een hoger besteedbaar inkomen zónder de inflatie aan te jagen.
Ook de lastenverhoging die bij bedrijven wordt neergelegd om de extra uitgaven te dekken, werkt averechts uit. Die tast ook de investeringsbereidheid aan juist op een moment waarin grote investeringen in verduurzaming en innovatie noodzakelijk zijn. De investeringen lopen als gevolg van economische tegenwind al terug.
Eerst verdienen, dan verdelen. De koning zei het niet voor niets in de Troonrede afgelopen dinsdag. Dat er bedrijvigheid is om de bestaanszekerheid te kunnen garanderen, is niet vanzelfsprekend. Ons verdienvermogen kan ook kapot.
Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.
