Het onderzoek: OZB-drama in 2015

Aan de vooravond van de grote decentralisatie - de overdracht van Rijkstaken naar gemeenten - houden ondernemers hun adem in. Wat gaan gemeenten doen met de lokale lasten? deed onderzoek. Is de ondernemer weer de melkkoe?

'Tilburg wil ondernemers helpen met ondernemen', zegt Erik de Ridder. De Tilburgse wethouder kan zijn trots nauwelijks verhullen. Het laag houden van de lokale lasten draagt daaraan bij, meent de CDA'er. Dus vermindert Tilburg de onroerendezaakbelasting in 2015. Toegegeven, het is geen spectaculair hoog bedrag - gemiddeld daalt de aanslag voor ondernemers met 30 euro - maar alle beetjes helpen. Bovendien, zegt De Ridder, neemt de gemeente nog meer maatregelen om het ondernemers naar de zin te maken. Zo wordt er volgend jaar een ondernemershuis geopend - naast het gemeentehuis - met werkplekken voor start-ups en met extra dienstverlening voor ondernemers. 'In goed Tilburgs noem ik het: garen op de klos', zegt de wethouder. Met andere woorden, er wordt succes geboekt in de Brabantse gemeente.

Daarmee is Tilburg dit jaar een wit schaap in een kudde grijze en zwarte schapen. Uit het jaarlijkse onderzoek van Forum naar de ontwikkeling van de lokale lasten in de tien grootste gemeenten blijkt dat alle andere gemeenten - met uitzondering van Amsterdam - inzetten op een hogere opbrengst van de onroerendezaakbelasting in 2015 voor bedrijfspanden. Opvallend: wél zitten acht van de tien gemeenten nog onder de zogenoemde macronorm, het maximale percentage van 3 procent waarmee de OZB-opbrengsten in alle gemeenten samen, in 2015 mogen stijgen van het Rijk. Met een uitschieter voor Den Haag, vorig jaar nog een ondernemersparadijs genoemd door Forum, waar de aanslag volgend jaar met maar liefst 22 procent stijgt.

Geen uitleg

Nee, de Haagse wethouder Financiën Tom de Bruijn is niet in de gelegenheid Forum te woord te staan, zegt zijn voorlichter. Misschien omdat hij zich een beetje schaamt voor de stijging van de onroerendezaakbelasting? Met die stijging doet het college de erfenis van VVD'er Boudewijn Revis weer teniet. Die verlaagde vorig jaar de onroerendezaakbelasting voor gebruikers van bedrijfspanden met maar liefst 31 procent. Destijds met een zelfde soort motto als Tilburg: Den Haag wil(de) een stad zijn waar ondernemers welkom zijn. Wel ging het tarief van eigenaren van bedrijfspanden iets omhoog. Daar had Revis een goede reden voor: bedrijfspanden zijn, volgens Revis, immers vaak in handen van grote vastgoedontwikkelaars of internationale beleggers. De gewone ondernemer zou daarom het meest profiteren van de verlaging. 'Door de gebruikersbelasting fors te verlagen hebben we gekozen voor de meest effectieve manier om mkb-lasten te verlagen, meldde hij in Forum.

Dat is nu verleden tijd. In de raadsstukken probeert het Haagse college het nog wat te verbloemen: de OZB-tarieven voor volgend jaar worden wonderbaarlijk genoeg vergeleken met die van twee jaar geleden. Zo legt De Bruijn's woordvoerder het ook uit: ten opzichte van 2013 is de OZB voor ondernemers helemaal niet omhoog gegaan. Met andere woorden: waar hebben we het eigenlijk over? 'Het was een tijdelijke verlaging om ondernemers een beetje lucht te geven in economisch lastige tijden. Nu de economie weer aantrekt, gaan we terug naar de tarieven van 2013.' Heel toevallig viel de lagere aanslag van dit jaar precies voor de gemeenteraadsverkiezingen op de deurmat bij ondernemers. 

Laatste redmiddel

Het Haagse verhaal geeft aan hoe makkelijk gemeenten kunnen besluiten om de lokale lasten voor ondernemers te verhogen. De macronorm zou een disciplinerende werking moeten hebben, maar houdt gemeenten in praktijk niet tegen om de OZB-opbrengsten te vergroten met meer dan de norm. Of zoals ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken in een rapport schrijven: 'Geconstateerd wordt dat de macronorm vrijwel geen rol speelt in de vaststelling van de tarieven en daarmee de opbrengst voor de onroerendezaakbelasting in de gemeenteraad.' Kortom, lokale omstandigheden zijn leidend. En zolang alle gemeenten tezamen er gemiddeld maar onder blijven, komt niemand in de problemen. Overschrijden ze de norm gemiddeld wel, dan mag het Rijk de gemeenten minder uitkeren in het gemeentefonds. En dat is de afgelopen jaren ook gebeurd. Waarmee de goeden lijden onder de kwaden, want de korting treft iedereen. Niet zo gek dus dat ook minister Plasterk het tijd vindt voor iets anders. Ondernemers pleiten daarom al jaren voor een zogenoemde micronorm. Dan mag elke gemeente afzonderlijk de OZB-opbrengsten niet meer laten stijgen dan het inflatiepercentage. Een logischer oplossing, aldus ondernemers, omdat elke gemeente afzonderlijk dan verantwoordelijk is voor het eigen beleid.

Nu gebruiken gemeenten de OZB vaak als laatste redmiddel. De belasting is namelijk hét wapen dat de gemeente in handen heeft om de begroting sluitend te maken. Wie cijfers van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten ernaast legt, ziet dat hoe armer de gemeente is, hoe meer de OZB stijgt. Neem bijvoorbeeld Apeldoorn, een goede tweede met een stijging van 7 procent. De Gelderse gemeente - op plek 366 in de ranglijst niet echt een financiële hoogvlieger - behoorde vorig jaar met een verhoging van bijna 4 procent al tot de top van het rijtje grote gemeenten. Apeldoorn staat onder curatele van de provincie Gelderland en heeft het financieel zwaar. Dat erkent wethouder Financiën Detlev Cziesso ook. Door leegstand van bedrijfspanden krijgt de gemeente minder OZB binnen, zegt de GroenLinkser. Daarom 'moeten' de tarieven omhoog. Wellicht dat het volgend jaar anders kan, zegt Cziesso. Hij wil onderzoeken of het raadzaam is om alleen eigenaren van panden een belasting op te leggen. 

Of kwestie van keuzes maken

Maar wat dan als werkelijk alles, maar dan ook alles tegenzit? Als de bevolking vergrijst, al het geld op is en het Rijk de gemeente met de decentralisatie nóg meer taken toeschuift? De Volkskrant zette dit jaar tien gemeenten op een rijtje die allemaal te kampen hebben met bevolkingskrimp en financieel in zwaar weer zitten. Allemaal liggen ze in een uithoek van Nederland - tenminste, vanuit de Haagse politiek gezien. Een deel van hen stond of staat al onder curatele van de provincie of het Rijk. Gemiddeld verhogen ze hun OZB met zo'n 5 procent.

Toch hoeven noodlijdende gemeenten de OZB niet zo drastisch te verhogen, bewijst bijvoorbeeld de gemeente Goes, die de stijging beperkt houdt tot 2 procent. Een gemeente met een VVD'er aan het roer bij de afdeling financiën. Toeval? Loes Meeuwisse, wethouder, lacht. 'Dat is natuurlijk niet helemaal toevallig, wij dragen ondernemers een warm hart toe.'

Dat de gemeente terecht is gekomen in het rijtje 'zielige gemeenten', snapt de wethouder wel. 'Goes is een gemeente met een grote Zeeuwse centrumfunctie. We hebben maar 37 duizend inwoners, maar wel vier middelbare scholen en een algemeen ziekenhuis. Toch krijgen we straks niet voldoende geld van het Rijk om goed onze nieuwe zorgtaken uit te kunnen voeren, omdat men vanuit de Randstad niet snapt wat zo'n centrumfunctie inhoudt.' 

Maar dat betekent niet dat de gemeente alleen kiest voor meer inkomsten. Goes laat zien dat snijden in eigen vlees ook een optie is. Meeuwisse: 'Die 2 procent verhoging doen we al jaren. Dat betekent wel dat we zo'n 1,5 miljoen moesten snijden in het gemeentelijk apparaat. Je kunt ook stoppen met het onderhouden van wegen, maar dat merken ondernemers én burgers gelijk.'

De marne jaagt ondernemers weg: 'Gemeente is totaal verkeerd bezig'
De Groningse gemeente De Marne maakt het dit jaar wel héél bont. De gemiddelde aanslag is daar maar liefst 11,3 procent hoger dan vorig jaar. VVD-fractievoorzitter Johan van der Vis - raadslid in de oppositie - zucht daarom ook diep bij het woord onroerendezaakbelasting. De politicus en ondernemer, wiens verfspuittechniekbedrijf in de stad Groningen is gevestigd, heeft geen goed woord over voor de verhoging. 'De Marne is een gemeente met een relatief zwakke arbeidsmarkt en dan druk ik mezelf nog voorzichtig uit', legt hij uit. 'Als je dan als gemeente het klimaat voor ondernemers minder interessant gaat maken, ben je volgens mij totaal verkeerd bezig. Zij zijn namelijk diegenen die hier voor de banen moeten zorgen.'
Toch was er dit jaar weinig kritiek op de tarieven vanuit het bedrijfsleven, zegt de VVD'er. Dat betekent niet dat ondernemers blij zijn met het beleid, weet hij. 'Er zitten hier vooral landbouwbedrijven, die in het verleden veel kritiek uitten op OZB-verhogingen - toch al zo'n 30 procent in vier jaar. Maar het lijkt erop dat men er aan gewend is geraakt, of de moed heeft opgegeven.' Van der Vis had veel liever gezien dat de gemeente de financiën anders georganiseerd had. 'Er staat nu een post van 300.000 euro voor gebiedsontwikkeling in de begroting. Wat mij betreft een snoeppotje voor het college, want mij is niet duidelijk waar dat geld voor bestemd is.'

Wat gaat de OZB in 2015 doen

...in de tien grootste gemeenten van Nederland?

^* Aanslag in euro's berekend op basis van de gemiddelde waarde van een bedrijfspand (niet-woning) in 2014 respectievelijk 2015 en volgens het tarief dat voor niet-woningen geldt in 2014 c.q. volgens de raadsstukken zal gaan gelden in 2015. Niet alle begrotingsvoorstellen van gemeenten zijn al goedgekeurd door de raad.

^** Ondanks herhaaldelijke verzoeken hebben deze gemeenten niet alle gegevens verstrekt. Eindhoven heeft wel aangegeven dat de stijging van de totale opbrengst van de OZB onder de 2% moet liggen.

... in de Volkskrant-lijst van gemeenten die met krimp en financiële problemen te kampen hebben.

^* Aanslag in euro's berekend op basis van de gemiddelde waarde van een bedrijfspand (niet-woning) in 2014 respectievelijk 2015 en volgens het tarief dat voor niet-woningen geldt in 2014 c.q. volgens de raadsstukken zal gaan gelden in 2015. Niet alle begrotingsvoorstellen van gemeenten zijn al goedgekeurd door de raad.

^** Voor de berekening van de aanslag is uitgegaan van een gemiddelde waarde van bedrijfsvastgoed van 300.000 euro. Voor 2015 is de waarde gecorrigeerd voor de gemiddelde waardedaling van bedrijfsvastgoed die de gemeente opgaf.

^***Voor de berekening van de aanslag is uitgegaan van een gemiddelde waarde van bedrijfsvastgoed van 500.000 euro. Voor 2015 is de waarde gecorrigeerd voor de gemiddelde waardedaling van bedrijfsvastgoed die de gemeente opgaf.

Leegstand maakt gemeenten nog creatiever
De OZB verschuiven naar de eigenaar van het pand: het lijkt een trend te worden. In Nijmegen is het besluit al genomen. Het college wil daar de afvalstoffenheffing afschaffen en compenseren met OZB voor eigenaren. Tot afschuw van de oppositie. Ondernemers met een eigen bedrijfspand zullen in de toekomst zo'n 70 procent meer OZB gaan betalen, schrijven D66-raadsleden Maarten Groothuizen en Rob Jetten in een opiniestuk. 'Deze lastenverzwaring voor ondernemers is zeer onverstandig. Nijmegen is nu al een peperdure gemeente voor bedrijven.'
In Breda lijkt de stijging van de OZB dit jaar redelijk mee te vallen met 1,2 procent, maar het is nog maar de vraag hoe dat de komende jaren zal uitpakken. De gemeente wil de tarieven in 2015 en 2016 minder laten stijgen dan de inflatie, om vervolgens in 2017 uit te pakken met een verhoging van 25 procent. Tot groot verdriet van de woningcorporaties in de stad die daardoor fors meer belasting moeten betalen. Volgens SP-wethouder Patrick van Lunteren wordt de soep niet zo heet gegeten. 'We gaan in 2016 eerst kijken of we het geld wel echt nodig hebben.'