Zeg vitaliteit en de meeste mensen denken aan het fysiek en mentaal gezond houden van werknemers. Ondernemers worden daarbij vaak vergeten. Ook door zichzelf. Eenzaamheid speelt vaak een grote rol. Ondernemer en bijzonder hoogleraar Josette Dijkhuizen (Tilburg University) wil dat graag veranderen. ‘Ondernemers trekken pas aan de bel als het al vijf óver twaalf is.’
Mevrouw Dijkhuizen, u bent bijzonder hoogleraar Duurzame Inzetbaarheid van Ondernemers in Nederland. Is zo’n specifieke leerstoel nou écht nodig?
‘Als maatschappij besteden we veel aandacht aan de bedrijfsmatige kant van ondernemerschap. We kijken niet genoeg naar de ondernemer als mens en naar hun persoonlijke ontwikkeling. Dat vind ik heel wonderlijk. Toen ik promoveerde op ‘Stress en Geluk van Ondernemers in Nederland’, was dat echt een heel nieuw thema. Niemand had het erover, maar de laatste jaren krijgt het gelukkig wat meer aandacht. Ik ben dan ook heel blij met deze leerstoel, want we hebben echt veel te weinig aandacht voor het welbevinden van ondernemers.’
Waarom is er zo weinig aandacht voor? Ondernemers dragen immers de economie op hun schouders.
‘Ons idee bij ondernemers is vrijheid, blijheid, autonomie. Dat ze ook moeten kunnen omgaan met tegenslagen, hun inkomen onzeker is en ze zich steeds moeten blijven ontwikkelen, wordt niet gezien. Er bestaat ook dit masculiene beeld van ondernemers, alsof iedereen Elon Musk moet zijn: competitief en altijd strevend naar groei. Maar iedereen is anders. Er zijn grote en kleine ondernemers, zzp’ers, tekstschrijvers, kappers. We hebben die diversiteit van ondernemerschap nodig. En dus moet er meer aandacht komen voor én de bedrijfsmatige én de persoonlijke ontwikkeling. Om duurzaam inzetbaar te blijven, zoals dat heet.’
'Ondernemers moeten iedere dag zelf ‘aan’ staan en overeind blijven'
Wat is het gevaar? Dat alle ondernemers omvallen en de economie instort?
‘Ondernemers missen kansen als ze stress hebben. Uiteindelijk willen we toch vitale ondernemers? Dat is beter voor de economie, voor de werkgelegenheid. Bij mensen in loondienst is er een werkgever die de bedrijfsstrategie bepaalt en trainingen aanbiedt, misschien wel een heel loopbaanplan. Als je ziek wordt of je even tijd nodig hebt voor andere zaken, kun je je vrije dagen opnemen. De ondernemer moet iedere dag zelf ‘aan’ staan en overeind blijven. Dat is een hele klus en zeker in deze onzekere en heel dynamische wereld.’
Heeft een ondernemer dan andere stress dan een werknemer?
‘Op ondernemers komt veel af. Een tekort op de arbeidsmarkt, hoge energiekosten, geopolitieke onrust. Ondernemers voeren een constante strijd tegen regeldruk, nu moeten ze proberen bij te blijven op het gebied van AI. Hoe ga je om met generatieverschillen op de werkvloer? Blijven jouw mensen wel vitaal? Ook kleine ondernemers moeten in al die ontwikkelingen mee. Jíj moet dat allemaal regelen. Uit mijn eerdere onderzoek kwam naar voren dat het 24/7 beschikbaar en bereikbaar zijn, maar ook onzekerheid en risico belangrijke stressoren zijn voor ondernemers.’
U spreekt ook uit eigen ervaring?
‘Ik ben zelf al vele jaren zzp’er en daarin zijn uiteraard ook veel dingen gebeurd. Zoals een verhuizing, mijn promotie, ik was een jaar lang onbezoldigd VN Vrouwenvertegenwoordiger. Maar ik heb ook het overlijden van naasten meegemaakt. Onlangs is mijn moeder overleden en een week na de uitvaart hoorde ik dat mijn beste vriendin ongeneeslijk ziek is. Het zijn allemaal gebeurtenissen die bij het leven horen. Het persoonlijke en het zakelijke hebben bij ondernemers altijd met elkaar te maken. Bij werknemers is dat toch anders. Als die bijvoorbeeld thuiszitten, draait het bedrijf gewoon door.’
'Op zaken als eenzaamheid, stress en falen rust nog steeds een taboe'
Ondernemers hebben uiteindelijk ook zelf voor hun werk gekozen
‘Zeker, en we zien gelukkig in onderzoek dat zij zeer bevlogen zijn. Uit mijn promotie bleek wel dat ondernemers in vergelijking met werknemers hoger scoorden op bepaalde soorten stress. Ik vind het jammer dat op zaken als eenzaamheid, stress en falen nog steeds een taboe rust. Neem de bankencrisis in 2008. Ik sprak ondernemers en die zeiden allemaal dat het hartstikke goed ging! Dat kon helemaal niet. Toen ik zei dat ik er wel last van had, durfden anderen dat ook toe te geven. En daarnaast, als ik tegen ondernemers begin over duurzame inzetbaarheid, vertellen ze meteen over hun werknemers. Langzaam zie je dan dat kwartje vallen, oh je hebt het over míj. Terwijl ze zichzelf vaker op de eerste plek moeten zetten. Zonder ondernemer is er geen bedrijf. De ondernemer moet van alles regelen en als hij persoonlijke ondersteuning nodig heeft, dan vinden we dat hij of zij dat dan maar zelf moet regelen. Het is belangrijk dat ondernemers een vertrouwenspersoon hebben, een klankbord. Daar pleit ik al heel lang voor.‘
Ondernemers zijn toch doorpakkers? Waarom zetten ze dan niet zelf de stap om hulp te vragen?
‘Ten eerste is bij velen de houding dat het morgen beter zal gaan. Daarnaast draait een ondernemer zich tijdens overleg met het directieteam niet naar links om te zeggen: ‘Joh, ik zit er even zo doorheen, ik weet even niet meer wat ik moet doen.’ Dus ga je als ondernemer maar gewoon door. Ik heb voor een boek veel ondernemers geïnterviewd die onderuit zijn gegaan en vaak bleek dat ze hun sores nooit hadden gedeeld, ook niet met hun privé-partner. Falen van het bedrijf wordt gezien als persoonlijk falen en dan speelt ook schaamte nog een rol. Eenzaamheid is een grote veroorzaker van stress bij ondernemers, zo is uit onderzoek gebleken. Zeventig procent heeft geen vertrouwenspersoon om hun sores mee te delen, dat vind ik heel zorgwekkend. Ondernemers trekken vaak pas aan de bel als het vijf óver twaalf is. Ik werk met een netwerk van gespecialiseerde ondernemerscoaches, en we zien in ons werk vooral ondernemers die al zijn uitgevallen. Laten we meer aandacht hebben voor voorkomen dan voor genezen.’
'Pak een halfuurtje voor jezelf, ga lekker wandelen en dingen overdenken'
Heeft u tips om die ellende van stress vóór te blijven?
‘Zorg vooral dat je mensen om je heen hebt waarmee je zaken kunt delen. Je hebt een vertrouwenspersoon nodig. Iemand waar je je senang bij voelt om dingen te delen. Dat kan een ondernemerscoach zijn, maar ook een partner of een collega ondernemer, een vriend. Een probleem delen is de halve oplossing. Dat vind ik echt. Ten tweede: neem echt de tijd en ruimte om kritisch naar je bedrijf en naar jezelf te kijken. Zit je nog op het goede spoor, zit jij op een plek waar je blij van wordt? Pak een halfuurtje voor jezelf, ga lekker wandelen en dingen overdenken. Vertel me niet dat je het daar te druk voor hebt. Wat ik zelf zou willen zien, is een loket waar ondernemers terecht kunnen met problemen op dit gebied, zonder schaamte of taboes. We moeten af van het idee dat dit een soft onderwerp is. Werken aan duurzame vitaliteit en inzetbaarheid is niet iets voor de zwakkeren. Denk ook als ondernemer niet, dat overkomt mij niet, want dan komt de man met de hamer misschien toch een keer.’
Maakt u in uw werk, uw onderzoek, nog onderscheid tussen verschillende ondernemers? Man, vrouw, zzp’er of ceo, starter of 55-plusser?
‘Iedere ondernemer is anders, qua persoonlijkheid, achtergrond en ambities. Het is bijvoorbeeld anders als je het familiebedrijf gaat runnen. Je voelt je meer één met het bedrijf en meer verantwoordelijk voor al die generaties. Voor zzp’ers, zoals ik, is het bedrijf en de persoon vaak één, dat is ook van invloed. Daarnaast, als je wat ouder bent en je veel ervaring meeneemt en er lichamelijk veel verandert, beïnvloedt dat je ook als ondernemer. Dus over je hele loopbaan als ondernemer is het van belang dat je bedrijf zich ontwikkelt maar jij ook als ondernemer zodat je duurzaam inzetbaar kunt blijven.’
Is het een Nederlands probleem? Falen is bijvoorbeeld in Amerika veel minder erg, daar hoort het bij de groei van ondernemers.
‘Dat is niet overal in de VS zo, maar wel in high tech omgevingen zoals Sillicon Valley. Maar het zit zeker wel een beetje in onze cultuur. Dat het even minder gaat of dat je zelfs het bedrijf helemaal moet sluiten is nog steeds een taboe. We zien graag succesvolle ondernemers op een podium. Daarmee schep je ook het beeld dat je niet mag falen. We hebben de afgelopen jaren een Phoenix Award uitgereikt aan personen die na een tegenslag sterker uit de strijd kwamen. Dergelijke initiatieven helpen bij het tegengaan van het taboe.’
Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.
